Missie voor het klimaat, een volgende man op de maan
De COP-top en de discussies in de rand ervan tonen niet alleen dat er langzaamaan meer draagvlak voor de klimaatproblematiek tot stand komt, maar nog veel meer dat de molens van het klimaatbeleid bijzonder traag draaien. Dat doet de vraag stellen waarom het zo moeilijk blijft om grote stappen in de richting van meer duurzaamheid te zetten. Een deel van het antwoord is alleszins dat veel van ons gekende structuren gericht zijn op versplintering en niet op samenwerking. Laat net dat de reden zijn waarom we met veel meer aandacht moeten kijken naar de mogelijkheden van het missiegericht innoveren, een idee dat onder impact van drijvende kracht Mariana Mazzucato al enkele jaren aan populariteit wint.
In essentie komt het er op neer dat de overheid uitdagingen voorop stelt die niet alleen richting geven aan het politieke beleid maar evenzeer aan innovatie en economische activiteit. Het meest gekende voorbeeld is ongetwijfeld de man op de maan van president Kennedy; het meest urgente voorbeeld is waarschijnlijk het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen met x procent tegen jaar Y. Je kan je wel de vraag stellen of dit de taak is van de overheid, maar dergelijk industrieel en maatschappelijk beleid heeft minstens het voordeel dat het niet noodzakelijk het juiste antwoord vooropstelt maar de juiste vragen stelt. Eén van deze vragen moet ongetwijfeld zijn: hoe kunnen we het klimaatbeleid versnellen zodat een man op de maan-moment gecreëerd wordt?
We zijn missiegedreven innovatie vooral genegen omdat ze helpt om gefragmenteerde expertise en versplinterd beleid met de neus in dezelfde richting te duwen. Het besef groeit dat de antwoorden op complexe maatschappelijke vraagstukken interdisciplinair zullen zijn en de kennis en ervaring uit uiteenlopende domeinen zullen verweven. Laat dat net zijn waar we niet bijzonder sterk in zijn: zowel academische vakgebieden, economische sectoren als overheidsdiensten vormen een verbrokkeld landschap met diepe waters tussen de eilandjes.
Europees Digital Compass
We beschikken veelal over uitstekende knowhow maar die lijkt onbereikbaar vanop de andere eilanden. Het probleem omvat zowel de publieke als de private sector. Neem als tragisch voorbeeld de halfgeleiderindustrie in Europa. In de jaren tachtig produceerde Europa één op de drie chips; vandaag is dat nog hooguit één op de tien. Nochtans staat de wereldleider op het gebied van lithografie in Nederland (ASML) en bezit ons eigen land één van de toonaangevende onderzoeksinstellingen met imec. De cruciale oorzaak was het beleid van landen zoals Frankrijk om van eigen bedrijven zogenaamde nationale kampioenen te willen maken. Door een gebrek aan coördinatie, van bij de fabricatie van de technologie om al maar onderzoek te kunnen doen over regulering tot de massaproductie en verkoop van chips, verloor Europa stelselmatig terrein op de Verenigde Staten (goed voor bijna één op de twee chips) en Azië. Het is zeer de vraag of het nieuwe Europese Digital Compass het tij kan keren. Ook het brokkenparcours van Galileo, Europa's alternatief voor het GPS, en de CERN en zijn wereldwijde web tonen het onvermogen om doorbraken Europees te verankeren door bijvoorbeeld openbare aanbestedingen. We slagen er niet in om de markt vorm te geven, aldus Mazzucato.
Missiegedreven innovatie suggereert om vanuit een ander perspectief te kijken en te vertrekken vanuit het vraagstuk om daarna pas op zoek te gaan naar een systeem dat daarop een antwoord biedt. Essentieel is dat dat systeem de versnippering tegengaat.
Hoe brengen we versplinterde kennis en bevoegdheden samen in een groter verhaal? Welke technologische, ecologische en sociologische expertise moeten we bundelen? Hoe moet ons onderwijs en onderzoek eruit zien om nieuwe denkpistes voor nieuwe uitdagingen te ontwikkelen? Wat betekenen die vraagstukken en de mogelijke antwoorden voor de regelgeving in verschillende domeinen? Waarmee roepen we voldoende draagvlak en betrokkenheid in het leven in de brede samenleving? Hoe verhouden maatschappelijke, duurzame en economische engagementen zich tot elkaar?
Collectieve lock-ins
Al die vragen worden wel gesteld maar zonder veel samenhang. Ze worden versnipperd beantwoord, door verschillende ministeries, gewesten, overheidsdiensten, faculteiten, overlegorganen, bedrijfsafdelingen. Veel van het immobilisme en de rigiditeit in onze samenleving wordt verklaard door collectieve lock-ins, een vastgeroeste situatie van waaruit we per se alle vraagstukken willen analyseren maar die ons probleemoplossend vermogen verengt. Wie enkel vanuit de uiteenlopende bestaande structuren naar grote maatschappelijke uitdagingen kijkt, riskeert aan tunnelvisie te lijden.
