Zorgpaden: de sleutel voor betere teamwerking en burnout preventie in ziekenhuizen

Teams zijn van cruciaal belang in de gezondheidszorg. In een meer en meer complexe, kennisintensieve medische omgeving, is interprofessionele teamwerking een essentiële component geworden voor een hoogkwalitatieve zorg. Studies tonen aan dat gemiddeld 1 op 7 van de opgenomen patiënten ernstige schade oplopen door de verleende zorg, met als gevolg overlijden of complicaties. Er zijn meer overlijdens door medische fouten dan door verkeersongevallen, borstkanker of aids.

 

Het slecht functioneren van het team en een ondermaatse communicatie en coördinatie liggen in 2/3 van de gevallen aan de basis van deze kwaliteitsproblemen. Daarnaast zorgt de stijgende zorgbehoefte bij onze bevolking, gekoppeld aan de reeds bestaande personeelstekorten, voor moordende werkritmes in ziekenhuizen. Artsen en zorgverleners hebben het gevoel op hun tandvlees te zitten en stellen belangrijke zorgtaken zoals comfortgesprekken, educatie en rapportage vaker uit. Die toegenomen druk vertoont zich in het aantal verpleegkundigen die aangeven een burnout te hebben (25%) en het aantal verpleegkundigen die de intentie hebben hun job te verlaten (30%) in Belgische ziekenhuizen.

 

De hoge burnout cijfers worden bevestigd in een onderzoek van de FOD Volksgezondheid bij zowel artsen (5,4% burnout; 17,8 risico op burnout) als verpleegkundigen (6,9% burnout; 12,4% risico op burnout). Toch zijn er de laatste twee jaar terug personeelsafvloeiingen geweest. Dit omwille van de slechte financiële situatie van meer en meer ziekenhuizen die verhaald wordt op hun grootste kost, het personeel. Gezien er een duidelijke relatie is tussen de personeelsbestaffing en de kwaliteit van zorg, is dit erg risicovol en verdient dit prioritaire aandacht.

 

Zorgpaden kunnen een sleutel zijn om deze problemen aan te pakken. In een zorgpad wordt de organisatie van de zorg voor een groep patiënten duidelijk omschreven en gestroomlijnd. Via een stap-voor-stap plan worden de diverse rollen en taken van het interprofessionele team verduidelijkt en worden teamdoelstellingen bepaald. Je bouwt hierdoor zelfsturende teams op met een ‘evidence based’ mix van competenties en een gedeeld leiderschap. Vervolgens worden die doelstellingen en rolverdeling in de dagelijkse praktijkvoering ingebouwd via een doorgedreven procesorganisatie. Mijn doctoraatsonderzoek toont aan dat deze aanpak werkt. Dertig zorgteams uit Vlaamse ziekenhuizen van in totaal 581 teamleden werden at random verdeeld in twee groepen. De ene groep teams ontwikkelden een zorgpad, de andere gaven de standaardzorg. De betrokken patiëntengroepen waren zowel patiënten met een COPD-opstoot, als patiënten met een heupfractuur.

 

Teams die werkten met zorgpaden scoorden significant beter op parameters als conflict management, team klimaat voor innovatie en het niveau van zorgorganisatie. Bovendien bleken de leden van deze teams minder last te hebben van emotionele vermoeidheid en voelden ze zich competenter om hun job uit te oefenen. Hierdoor verlaagt hun risico op een burnout significant. Het aantal teamleden met risico op een burnout was significant lager (7,3% tegenover 12,5%), alsook het aantal teamleden met een effectieve burnout (3,8% tegenover 6%). Zorgpaden zijn dus niet enkel voordelig voor patiënten, maar ook voor de werking van het interprofessionele team verantwoordelijk voor deze patiënten. Voor hen kan het een hulpmiddel zijn om een hogere kwaliteit van zorg te garanderen en zich te wapenen tegen de almaar stijgende jobverwachtingen binnen de gezondheidssector.

 

De ontwikkeling ervan dient daarom gestimuleerd te worden door ziekenhuismanagers en de verantwoordelijke overheden. Een eerste uitdaging daarbij is om de zorgverantwoordelijkheid zo dicht mogelijk bij de teams op de werkvloer zelf te leggen en een verregaande decentralisatie van besluitvorming toe te laten. In een overgereguleerde sector als gezondheidszorg is dit niet zo simpel. De huidige regelgeving rond de invulling van zorgberoepen veroorzaakt bijvoorbeeld net professionele grenzen en taakconflicten. Een regelluwe werkomgeving creëren die innovatie en samenwerking bevordert is essentieel. Ook stimuleert het huidige financieringssysteem absoluut niet tot teamwerking en is hervorming noodzakelijk.

 

Samenwerken moet je ook leren. Specifieke aandacht moet gaan naar de opleiding van zorgprofessionals. We leiden te vaak individualisten op, die elk hun eigen professionele identiteit met hand en tand willen verdedigen. Machts- en statusverschillen bemoeilijken samenwerking. Gemeenschappelijke leerplatformen en trainingen in teamcompetenties moeten worden nagestreefd. Verder moet er meer ondersteuning komen voor procesinnovatie waarbij ziekenhuizen evolueren van geformaliseerde organisatiestructuren gekenmerkt door fragmentatie en versnippering van zorg, tot gestroomlijnde, zorgprocesgestuurde organisatiemodellen waar de patiënt en zijn behoeftes centraal staan. De doelstelling moet zijn om zo veel mogelijk toegevoegde waarde te creëren voor deze patiënt. De resultaten van die zorg moeten, zowel op vlak van kwaliteit als kost, gemeten en transparant gemaakt worden. Dit alles moet leiden tot een collectieve ambitie om tot betere kwaliteit van zorg en een meer motiverende werkomgeving te komen die hooggekwalificeerd personeel aantrekt en kan behouden.

 

 

Deneckere S., Euwema, M, Van Herck P., Lodewijckx, C., Panella, M., Sermeus, W., and Vanhaecht, K. (2012). Care Pathways Lead to Better Teamwork: Results of a Systematic Review. Social Science & Medicine; 75(2):264-268.44