Bruggen voor een duurzame samenleving • Zonder draagvlak geen duurzaamheid?
Duurzaam worden gebeurt via minder of andere groei, of betere technologie, of schonere productie, of minder consumptie, of andere materialen, of verhoogde efficiëntie, of minder verbruik van grondstoffen, … , er zijn veel manieren te bedenken om de menselijke voetafdruk te verminderen, allemaal op het raakvlak van nieuwe ideeën en/of technologieën. Het is dan maar de vraag in hoeverre deze doorbreken en effectief een impact kunnen hebben. Met betrekking tot technologie bijvoorbeeld wordt in dat kader met enige regelmaat verwezen naar het TRL-niveau, of het Technology Readiness Level. Het is een schaal die enkele decennia terug vanuit de NASA voortkwam en daar gebruikt werd om de maturiteit van een nieuwe ontwikkeling te duiden. Andere begrippen worden evengoed gebruikt, zo is er bijvoorbeeld ook de MRL, of de Market Readiness Level. Het concept spreekt voor zich, er wordt bevraagd hoe waarschijnlijk het is dat er een business model en dus een markt zal zijn voor een technologische doorbraak.
Een term die minder gebruikt wordt, maar minstens als even belangrijk kan gezien worden, is Societal Readiness Level, of de mate waarin een maatschappij klaar is om iets nieuws te omarmen. Denk bijvoorbeeld aan drinkwater geproduceerd uit urine, iets dat technologisch perfect mogelijk is en waarbij kwalitatief water kan gegarandeerd worden. Het is echter merkbaar dat wanneer een glas van dit drinkwater aan een groep mensen wordt aangeboden, slechts een minderheid bereid is hiervan te drinken. Dit vanuit een afkeer tegenover de oorsprong, of culturele achtergrond, of religieuze achtergrond, of … . Het is een interessant voorbeeld, omdat het toont dat een technologie nog zo goed mag zijn, maar er moet ook nagedacht worden over de maatschappelijke context waarin deze kan uitgerold worden. Indien blijkt dat er weerstand opduikt, is hier rekening met te houden (waarover verder meer).
Dezelfde bedenking kan opgeworpen worden voor nieuwe ideeën over hoe duurzaamheid kan bereikt worden. Denk bijvoorbeeld aan de concepten van groene groei, ontgroeien, consuminderen, een doughnut-economie, … . Dit stuk dient niet om een voorkeur uit te spreken over welke ideeën het meest geschikt zijn om een route richting duurzaamheid te realiseren, noch om deze allemaal in detail te bespreken (bovendien is er niet noodzakelijk iets zoals het ene zaligmakende idee). Eerder willen wij argumenteren dat deze allemaal afhankelijk zijn van de maatschappelijke bereidwilligheid om zienswijzen te willen doorgronden en te omarmen.
Ontgroeien
Het idee van ontgroeien is in dit kader een interessant voorbeeld. Tegen de stelling dat het huidige economische systeem een te grote ecologische kost heeft, zullen er weinig tegenstemmen zijn. Maar hierop gebaseerd argumenteren dat de enige oplossing minder economische groei is, wekt meer weerstand op. Veel mensen zien daarin de mogelijke directe kost op vlak van tewerkstelling, koopkrachtverlies, sociale gevolgen en/of een bedreiging van de levensstijl. Dat een idee van ontgroeien weerstand opwekt, mag dan ook niet verwonderen. Ook hier, dit stuk is geen waardeoordeel voor of tegen een idee, maar wel een beklemtoning van de noodzaak aan maatschappelijke gedragenheid.
Als deze dan al bevraagd zou worden, wordt te vaak een perspectief van een kleine groep geprojecteerd op brede maatschappelijke lagen. Dit negeert de subjectiviteit van welbevinden, aangezien iedereen kosten en baten op een andere manier opvat. Hieraan voorbij gaan kan de indruk wekken van het opdringen van een zienswijze. De snelheid van fysieke en digitale technologieontwikkeling en toepassing gekoppeld aan maatschappelijke transities kan beangstigend/vervreemdend werken en dus voor een lager SRL zorgen.
Een grondige analyse van het Societal Readiness Level houdt dan ook best rekening met het belang van maatschappelijke gedragenheid en de impact die deze kan hebben op de doorbraak van een technologie, concept of idee. Een lage of lager dan verwacht SRL hoeft echter niet te betekenen dat iets klaar is voor de vuilnisbak, of dat een technologie of idee nooit een voldoende grote schaal kan bereiken. Wel moet het belang van een transformatiepad erkend worden, met aandacht voor het creëren van betrokkenheid, een flankerend beleid om nadelen op te vangen en informatiedeling. Voor een goed en coherent functionerende samenleving is het essentieel dat informatie over nieuwe ontwikkelingen, ambities en concepten op een begrijpbare manier breed verspreid raken doorheen de haarvaten van de samenleving. Op basis hiervan kunnen beargumenteerde, gedragen en toekomstgerichte keuzes gemaakt worden die leiden tot een hoge SRL in functie van het gekozen traject.
Karel Volckaert, Stijn Ronsse en Jan Arends.
Op 30 augustus 2024 slaat Itinera met verschillende organisaties de handen in elkaar voor een themadag getiteld: "Bruggen voor een duurzame samenleving”. Op het programma staan vijf experts én één prijswinnaar die ontwaken in een duurzame maatschappij en het pad dat werd bewandeld reconstrueren. In een dag vol reflectie en discussie wordt ingegaan op vragen als: hoe ziet een duurzame samenleving er uit? Wie leidde de dans? Welke rol speelden overheden, bedrijven en burgers? Bood technologie de oplossing? Wat kostte de transitie? Wat zijn de opportuniteiten/valkuilen? Welke routeplannen waren onmisbaar? Welke mijlpalen werden bereikt?
Wil je er graag bij zijn op 30 augustus in de Sint-Pietersabdij in Gent, registreer dan zeker tijdig je plaatsje via deze link: het aantal deelnemers is beperkt.