Deze regering kan de hervorming nog op de rails zetten

Ons land is een kibbelende flagellant. Het blinkt uit in zelfkastijding met wederzijdse verwijten. Problemen verzanden en worden ziektes, ziektes woekeren en worden verval. De journalistieke hyperbool van een 'failed state' werd licht overgenomen. Tijdens de zoveelste variant van dat amechtige schouwspel werd vorige week gewezen op het koekoeksjong van de stijgende pensioenlasten, dat de federale regering in permanente budgetnood houdt. Daadkracht en leiderschap helpen niet als er geen geld is en alles geld kost, klinkt het. Komaan, zeg!

Het pensioendossier is hét voorbeeld van wat fout gaat. De vergrijzing van de babyboomgeneratie staat al decennialang vast, de navenante stijging van de pensioenkosten evenzeer. Al 15 jaar geleden werd gepleit voor langere loopbanen en andere pensioenen, maar dat strandde in pensioennegationisme. Inmiddels is er een pensioenstrategie, uitgetekend door een brede commissie. Toch houdt de regering het bij minihervormingen, hoewel ze de grote werf moet openen.

We móéten lessen trekken uit het collectieve pensioenfalen. Les één: ontwikkel tijdig expertise en respecteer die als ze argumenteert dat de strategische beleidsreflectie noodzakelijk is. Les twee: faciliteer organen, zoals de pensioencommissie er een was, die grondig en inclusief een totaalstrategie kunnen ontwikkelen. Les drie: gebruik verkiezingen en vooral coalities om grote politieke keuzes te maken die van strategie naar oplossing gaan. De politiek moet kiezen, maar zal dan veel meer en beter kunnen kiezen.

Belastingcommissie

Het is niet te laat om deze modus operandi nog deze regeerperiode te laten renderen. We moeten er alleen het federale regeerakkoord voor doortrekken. De eerste belastingbeslissingen van de regering kunnen leiden tot een brede belastinghervorming voor andere, eenvoudigere, efficiëntere en rechtvaardige belastingen. Het studiewerk is beschikbaar, het grote draagvlak ook. Een belastingcommissie naar het voorbeeld van de pensioencommissie kan breed de weg bereiden. Deze regering kan de werkelijke hervorming nog op de rails zetten.

In de gezondheidszorg staan - zowel in Vlaanderen als federaal - grote hervormingsintenties ingeschreven in de regeerakkoorden. Dat is prima. Er is ook een grote politieke consensus - over de partijgrenzen heen - voor een systeem dat kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid verbindt. Er is danig wat onderzoekswerk beschikbaar en in de sector zelf zit veel expertise. Als de huidige bewindslieden een versnelling hoger schakelen, wordt de template gegoten - het landschap van ziekenhuizen, de rol van de ziekenfondsen, de betaling van artsen, het faciliteren van innovatie en de verantwoordelijkheid van de burgers - die de gezondheidszorg op een stevige nieuwe sokkel zet.

De energieproblematiek is een ander voorbeeld. Opeenvolgende improvisaties en subsidiepolitiek, al vele jaren en regeringen lang, hypothekeren daar zowel economie, milieu als begroting. Is een beter dossier denkbaar waarin, op basis van de grote rijkdom een beschikbare rapporten en de goede voorbeelden in het buitenland, eindelijk een doorbraak kan komen voor een omvattende, duurzame en rechtszekere strategie? Wat houdt ons tegen om doordacht de mix en het traject te bepalen die onze energietoekomst eindelijk echt veiligstelt?

De rigide arbeidsreglementering en de complexe overlegstructuren voeden mee de ontwijking naar een zwart economisch circuit en belemmeren mee een brede mobilisatie voor andere en langere loopbanen. Ook daar zijn de studies beschikbaar, ook daar zijn eerste stapjes gezet en viel de regering vooralsnog stil.

Processen en bevoegdheden zijn complex in België. Maar een pragmatische en ambitieuze bestuurscultuur kan die obstakels wel degelijk overwinnen. Daarvoor moeten we het politieke wiel echt niet opnieuw uitvinden. De herhaalde budgetopdoffer is dé waarschuwing en hét pressiemiddel voor politieke actie. Iedereen weet dat grote veranderingen nodig zijn. Mensen hebben een nieuw toekomstperspectief nodig en verwachten daadkracht van een regering. Dát is wat vertrouwen creëert. Bange bewindslieden die achter de zaken aanhollen, doen het vertrouwen teniet.

De regering doet er goed aan haar regeerakkoord uit te voeren of desnoods bij te stellen. Ze kan dan de geschiedenis ingaan als de regering die - althans in de pensioenen en in de arbeidsmarkt - de vergrijzing politiek heeft opgelost. Als deze regering de permanente begrotingsgesel gebruikt, niet alleen om de rekening te doen kloppen maar ook om een diepe belastinghervorming voor te bereiden, kan de volgende regering een echte groeiregering zijn. Dan kan de politieke energie eindelijk nog eens gaan naar het vergroten van de taart in plaats van naar het verdelen ervan. Dáár zit het motiverende verhaal dat de regering nalaat te vertellen in haar ijver om te polemiseren met de oppositie en de vakbondsbonzen.

Hoe beter de strategische reflectie, hoe doordachter en gedurfder politici hun macht aanwenden, hoe beter het land zal varen, hoe aantrekkelijker het politieke bedrijf wordt, en hoe gemakkelijker nieuwe uitdagingen kunnen worden aangegaan. Die positieve spiraal kan uiteindelijk misschien wel de flagellant in ons begraven.

* Leo Neels, Marc De Vos en Ivan Van de Cloot, fellows van de denktank Itinera.

Verschenen in De Tijd, Za. 28 Mei 2016, Pagina 56