Een ouderenzorgbeleid met de oudere als mens centraal is dé uitdaging voor volgende legislatuur.
Willen we ervoor zorgen dat de vergrijzing zich van zijn beste kant laat zien, dan komt het er op aan ons zorgsysteem erop aan te passen. De staatshervorming biedt een enorme opportuniteit. Vanuit Itinera zijn we alvast overwegend positief over het Vlaamse regeerakkoord. We zien er veel van onze verkiezingsvoorstellen in terug. Het is nu zaak deze visie om te zetten in een effectief en efficiënt beleid. De oudere moet daarbij als mens centraal staan en wordt zo de draaischijf in het zorglandschap. We zien drie voorwaarden:
Investeren in innovatie en preventie
We moeten gaan voor een zorg die de oudere emancipeert in plaats van betuttelt. Pensionerende babyboomers zullen gemiddeld nog 15 à 20 jaar in goede gezondheid kunnen leven. Gecombineerd met een gemiddeld vermogen dat ze tot de rijkste generatie uit onze geschiedenis maakt, ontspruit zich, omwille van hun omvang en koopkracht, een fors groeiende consumentengroep. Een economisch potentieel dat we ten volle moeten benutten. Die emancipatorische visie zien we terug in het Vlaamse regeerakkoord. Het komt er nu op aan de juiste randvoorwaarden ervoor te creëren.
Technologische innovatie (bijv. telemonitoring en huishoudelijke robots) zal hierin een belangrijke rol spelen. De initiatieven van Flanders’ Care proberen alvast een katalysator te zijn voor alle vormen van innovatie. De leerpunten van de proeftuinen dienen nu geïmplementeerd te worden. Wat de overheid niet moet doen, is die vernieuwing zelf proberen te organiseren. Ze moet er integendeel over waken dat de senioren zelf de drijvende kracht van de vernieuwing worden, de obstakels wegnemen die de verspreiding ervan afremmen en de ondernemersrisico’s verminderen.
Ook dient de digitale kloof te verkleinen via investeringen in opleiding en voorzieningen en zal gevoelig meer moeten worden geïnvesteerd in preventie. Positief is dat het systeem van gezondheidsdoelstellingen uitgebreid wordt. Een verregaande samenwerking tussen de verschillende beleidsdomeinen en –niveaus wordt noodzakelijk om die te kunnen behalen.
Een sterk lokaal ouderenbeleid
Prominent aanwezig in het regeerakkoord is de term ‘vermaatschappelijking van zorg’. Mensen met een specifieke zorgnood moeten een zinvolle plek in de samenleving kunnen innemen. Ook Itinera mikt op een meer inclusieve samenleving. Een sterk lokaal ouderenbeleid is daarvoor een essentiële voorwaarde. Het zwaartepunt van de ouderenzorgregie dient zoveel als mogelijk op lokaal niveau plaats te vinden.
Een gevoelige politieke discussie die ongetwijfeld op tafel zal komen, is de rol van de lokale overheden in de ouderenzorg. Wanneer we vaststellen dat de gemeenten omwille van de pensioenbom financieel op hun tandvlees zitten en vooral de openbare woonzorgcentra worstelen om het hoofd boven water te houden, dan dienen gemeenten zich fundamenteel te beraden over wat ze nog zelf willen organiseren aan zorg. Het regeerakkoord bevestigt de sterke regierol van de lokale overheden, en geeft alvast aan om die duidelijk te scheiden van hun mogelijke rol als actor om zo het vertrouwen van alle actoren op het terrein te winnen.
In eerste instantie zullen op lokaal niveau de aanbodstekorten en de werkelijke zorgbehoefte in kaart moeten worden gebracht, dit via een centrale registratie op basis van flexibele zorgprognoses in plaats van de huidige dubieuze programmatienormen. Verder moet de versnippering in de ouderenzorg worden tegengegaan[2]. Er moet ingezet worden op het creëren van woonzorgnetwerken, woonzorgzones en alternatieve woonvormen. Uitgangspunt is: de minst ingrijpende ondersteuning als het kan, meer intense zorg als het moet. Dit wordt vaak geïnterpreteerd als een verdoken besparingsmechanisme. In se is het dat ook, de noden zijn er ook naar. Het is tevens een wens van vele ouderen om zo lang mogelijk thuis te wonen. Hier hebben we nog een serieuze achterstand goed te maken.
Door een tekort aan alternatieve zorgvormen komen senioren vaak te snel in een woonzorgcentrum terecht. Een verschuiving naar minder intense zorg is mogelijk gezien 30% van de bewoners in woonzorgcentra een label van lichte zorgafhankelijkheid hebben. We ondersteunen daarom een reconversie van het residentiële aanbod conform de initiatieven in de psychiatrie (artikel 107). Ook dient het lokaal ouderenbeleid verder opengetrokken te worden tot initiatieven voor actief ouder worden in een leeftijdsvriendelijke omgeving.
Een vraaggestuurd, transparant, open en eerlijk zorglandschap
Om tot echte ‘empowerment’ te komen moet de oudere maximaal kunnen beslissen over de regie van zijn zorgvraag. De oplossing bij uitstek is de bestedingsautonomie bij de oudere zelf te leggen via een persoonsgerichte financiering. De oudere wordt zo de stuwende kracht van het zorglandschap en er volgt een gezonde concurrentie tussen de zorgaanbieders. Vaak wordt dan, terecht, gewezen dat niet elke oudere voldoende competenties heeft om deze regie op te nemen. Echter, gezondheidsvaardigheden zijn wel degelijk aan te leren.
Ook kan een vertrouwenspersoon in samenwerking met een multidisciplinair zorgteam hierin faciliteren. Het regeerakkoord geeft aan deze principes te zullen uittesten. Laat ons hopen dat dit niet zal leiden tot allerhande bijkomende regeltjes en structuren die de goede voornemens van het systeem al van bij de start onderuit halen. Regelluwte en administratieve vereenvoudiging zullen noodzakelijk zijn om het een kans op slagen te geven. Verder is een transparant, open en eerlijk zorglandschap nodig. Het is prioritair dat de overheid zich beraadt om minder rechtstreeks in het zorglandschap te interfereren, te voorzien in een stabiele omgeving die ondernemerschap mogelijk maakt, en z’n regulerende taak te verschuiven naar het bewaken van een transparant, kwaliteitsvol en toegankelijk aanbod.
Laten we ook maar stoppen met de vaak opborrelende doembeelden van ondermaatse zorg door vermarkting. De eerste kwaliteitsmetingen tonen geen verschillen in zorgkwaliteit tussen de verschillende zorgaanbieders. Het regeerakkoord erkent alvast de meerwaarde van ondernemerschap, maar de modaliteiten en consequenties voor het zorglandschap blijven vaag. Het samenspel van, en de concurrentie tussen de diverse aanbieders wordt momenteel doorkruist door een ondoorzichtig kluwen van subsidiemechanismen en verschillende personeelsstatuten. We pleiten voor een gelijk speelveld voor alle type zorgaanbieders waarbij de lat voor iedereen gelijk ligt. Zo wordt meer zuurstof gegeven aan de economische groeibiotoop die de vergrijzing is en moet kunnen worden.
[1]Zie als voorbeeld voor inspiratie het programma SamenOud in Noord-Nederland: (http://www.samenoud.nl)
