Het Stockholmsyndroom van de zware beroepen
In het midden van de jaren 1970 ging de werkende Belg rond de 64 jaar met pensioen. Vanaf de tweede helft van hetzelfde decennium begonnen we ineens vroeger met pensioen te gaan. Tot op de dag van vandaag gaapt gemiddeld een kloof van vier jaar tussen de feitelijke en de officiële pensioenleeftijd; een record. Die kanteling heeft een naam: brugpensioen. Ingevoerd als een tijdelijke crisismaatregel om plaats te maken voor werkloze jongeren, heeft het brugpensioen de arbeidsbiotoop met een afschrijfcultuur vergiftigd.
We zien dat bij aanwerving en opleiding, bij ontslag en herstructurering, bij werkloosheid en activering, bij promotie en loopbaanswitch: overal en door iedereen worden zogenaamd ‘oudere’ werknemers geweerd, weggeduwd of vergeten. We zien dat opnieuw bij de discussie over ‘zware beroepen’ die recht moeten geven op vroeger of hoger pensioen. Zware beroepen voeren langs de achterdeur het vervroegde pensioen in dat aan de voordeur wordt afgeschaft. Politici, vakbonden, werkgevers: ze kunnen het blijkbaar niet laten.
Arbeidskwaliteit
Niemand kan betwisten dat de arbeidskwaliteit er enorm is op vooruitgegaan sinds de jaren 1970. Er zijn minder fysiek belastende beroepen, arbeidsveiligheid en -welzijn zijn verbeterd, de arbeidsduur per werknemer is gedaald en het personeelsbeleid is meer mensgericht. Als we veertig jaar geleden al bijna tot 65 jaar konden werken, dan kunnen we dat zeker anno 2018. Dat lukt alvast beter in vele andere landen waar de arbeidskwaliteit niet beter is dan bij ons.
Maar 2018 is niet het ankerpunt. De discussie over zware beroepen is een discussie over de toekomst: ze bepaalt de loopbaanrechten voor de volgende decennia. In die toekomst zal diversiteit in generaties en culturen de combinatie van werken en leven personaliseren. Het wegvallen van de babyboomers zal ons dwingen tot betere en langere benutting van het beschikbare talent. Technologische transformaties zullen mensen vervangen en aanvullen. Geen vaste beroepen meer, maar evoluerende rollen waarin de mens zich van de machine onderscheidt. Geen arbeidsbelasting meer, maar ontlasting door co-bots en artificiële intelligentie die de werkende mens helpen.
Investeringscultuur
Kortom: de toekomst van arbeid is een toekomst waarin arbeidskwaliteit en arbeidstalent centraal staan. Daarom is de obsessie met zware beroepen ronduit pervers. In plaats van energie en geld te steken in het afkorten van de loopbaan en het opgeven van talent, moeten we mobiliseren voor het verbeteren van de loopbaan en het inzetten van talent. In plaats van slechte arbeidskwaliteit te belonen met meer pensioenrechten, moeten we goede arbeidskwaliteit stimuleren. In plaats van de afschrijfcultuur hebben we een investeringscultuur nodig.
Een investeringscultuur stelt niet de baan maar de loopbaan voorop. Meer permanente opleiding en scholing zodat mensen gemakkelijker van baan kunnen veranderen. Meer loopbaanbeheer zodat zware banen geen loopbanen worden. Meer financiële prikkels die slechte arbeidskwaliteit niet belonen met uitkeringen, maar ontraden met bijdragen of investeringen. Meer loopbaanfinanciering die werknemers, werkgevers, vakbonden en overheden voor duurzame inzetbaarheid verenigt, bijvoorbeeld via de persoonlijke loopbaanrekening. Meer flexibele arbeidsvormen op een bedding van loopbaanrechten.
Zware beroepen
Het dossier van de zware beroepen symboliseert het Stockholmsyndroom van de Belgische pensioenhervorming. Iedereen kijkt naar de toekomst vanuit het verleden. Zonder cultuurverandering zal die toekomst grote arbeidstekorten met grote loopbaanongelijkheden combineren. Het is in eenieders belang dit economische en sociale onheilsscenario te vermijden. Er zullen altijd zware beroepen overblijven. Als we de investeringscultuur omarmen, zullen die vooral hogere lonen en snellere baanwissels kennen. Intelligent pensioenbeleid kan helpen, bijvoorbeeld via flexibel deeltijds pensioen of door effectieve loopbaanjaren te belonen. Maar we moeten echt stoppen met het organiseren van het loopbaanstoppen.
Weergave van column in Trends, geschreven in eigen naam.
We zien dat bij aanwerving en opleiding, bij ontslag en herstructurering, bij werkloosheid en activering, bij promotie en loopbaanswitch: overal en door iedereen worden zogenaamd ‘oudere’ werknemers geweerd, weggeduwd of vergeten. We zien dat opnieuw bij de discussie over ‘zware beroepen’ die recht moeten geven op vroeger of hoger pensioen. Zware beroepen voeren langs de achterdeur het vervroegde pensioen in dat aan de voordeur wordt afgeschaft. Politici, vakbonden, werkgevers: ze kunnen het blijkbaar niet laten.
Arbeidskwaliteit
Niemand kan betwisten dat de arbeidskwaliteit er enorm is op vooruitgegaan sinds de jaren 1970. Er zijn minder fysiek belastende beroepen, arbeidsveiligheid en -welzijn zijn verbeterd, de arbeidsduur per werknemer is gedaald en het personeelsbeleid is meer mensgericht. Als we veertig jaar geleden al bijna tot 65 jaar konden werken, dan kunnen we dat zeker anno 2018. Dat lukt alvast beter in vele andere landen waar de arbeidskwaliteit niet beter is dan bij ons.
Maar 2018 is niet het ankerpunt. De discussie over zware beroepen is een discussie over de toekomst: ze bepaalt de loopbaanrechten voor de volgende decennia. In die toekomst zal diversiteit in generaties en culturen de combinatie van werken en leven personaliseren. Het wegvallen van de babyboomers zal ons dwingen tot betere en langere benutting van het beschikbare talent. Technologische transformaties zullen mensen vervangen en aanvullen. Geen vaste beroepen meer, maar evoluerende rollen waarin de mens zich van de machine onderscheidt. Geen arbeidsbelasting meer, maar ontlasting door co-bots en artificiële intelligentie die de werkende mens helpen.
Investeringscultuur
Kortom: de toekomst van arbeid is een toekomst waarin arbeidskwaliteit en arbeidstalent centraal staan. Daarom is de obsessie met zware beroepen ronduit pervers. In plaats van energie en geld te steken in het afkorten van de loopbaan en het opgeven van talent, moeten we mobiliseren voor het verbeteren van de loopbaan en het inzetten van talent. In plaats van slechte arbeidskwaliteit te belonen met meer pensioenrechten, moeten we goede arbeidskwaliteit stimuleren. In plaats van de afschrijfcultuur hebben we een investeringscultuur nodig.
Een investeringscultuur stelt niet de baan maar de loopbaan voorop. Meer permanente opleiding en scholing zodat mensen gemakkelijker van baan kunnen veranderen. Meer loopbaanbeheer zodat zware banen geen loopbanen worden. Meer financiële prikkels die slechte arbeidskwaliteit niet belonen met uitkeringen, maar ontraden met bijdragen of investeringen. Meer loopbaanfinanciering die werknemers, werkgevers, vakbonden en overheden voor duurzame inzetbaarheid verenigt, bijvoorbeeld via de persoonlijke loopbaanrekening. Meer flexibele arbeidsvormen op een bedding van loopbaanrechten.
Zware beroepen
Het dossier van de zware beroepen symboliseert het Stockholmsyndroom van de Belgische pensioenhervorming. Iedereen kijkt naar de toekomst vanuit het verleden. Zonder cultuurverandering zal die toekomst grote arbeidstekorten met grote loopbaanongelijkheden combineren. Het is in eenieders belang dit economische en sociale onheilsscenario te vermijden. Er zullen altijd zware beroepen overblijven. Als we de investeringscultuur omarmen, zullen die vooral hogere lonen en snellere baanwissels kennen. Intelligent pensioenbeleid kan helpen, bijvoorbeeld via flexibel deeltijds pensioen of door effectieve loopbaanjaren te belonen. Maar we moeten echt stoppen met het organiseren van het loopbaanstoppen.
Weergave van column in Trends, geschreven in eigen naam.
