Democratie is voor volwassenen

Als de Kamer van Volksvertegenwoordigers wordt gevolgd, kan het volgende federale parlement beslissen om stemrecht in te voeren vanaf de leeftijd van zestien jaar. België zou daarmee inhaken op een kleine maar toenemende internationale trend die al werd omarmd door landen als Oostenrijk en Brazilië en die op nogal wat sympathie kan rekenen onder activisten en opiniemakers.

Ik twijfel. De argumenten voor een verlaging van de stemgerechtigde leeftijd zijn nogal doorzichtig. Er is de stelling dat wie oud genoeg is om te werken en belastingen te betalen ook oud genoeg is om te stemmen. Dat klinkt overtuigend maar haakt terug naar het verleden van het cijnskiesrecht, waarin stemrecht de afgeleide was van economische positie en het betalen van belastingen.

Alle democratieën hebben die economische machtslogica ingeruild voor een algemeen stemrecht. Niet de economische status maar de burgerschapsstatus is daar bepalend voor het vermogen tot participatie in het politieke bestel. Waar is de grens van het burgerschap, is dan de juiste vraag.

Belangen van jongeren

Er is de stelling dat we voor zestien jaar moeten kiezen opdat de politieke belangen van de jongeren zouden meetellen. Kijk naar Brexit, naar het klimaatdebat, naar de demografische vergrijzing, naar de schuldenlast, en je beseft dat de jongeren genegeerd worden, zo luidt het oordeel. Klinkt alweer aannemelijk, maar is diep-problematisch. Waarom immers stoppen op zestien jaar? Hebben vijftienjarigen of jongere kinderen dan geen belangen? Kunnen die belangen dan niet uitgedrukt worden?

Wie de belangen van de jongere generaties consequent wil laten doorwegen bij verkiezingen, eindigt dus in meervoudig stemrecht voor hun ouders. Dat gaat terug naar de negentiende eeuw in het toekennen van onderscheiden politiek gewicht aan onderscheiden kiezersgroepen. Dat gaat in tegen de fundamentele democratische gelijkheid van elke kiezer, waarvoor we juist het enkelvoudig stemrecht hebben ingevoerd in de twintigste eeuw.

Verkiezingen zijn ook veel meer dan een oefening in groepsbelangen. Democratie is een politiek systeem waarbij burgers via stemrecht afgevaardigden aanduiden die het algemeen belang moeten uitdragen. Democratie is geen methode om de private belangen van alle kiezers door te trekken in oneindige politieke fracties. Democratie betekent collectieve politieke participatie in het bestuur van een politieke eenheid die de vorige, de huidige en de volgende generaties verbindt.

Democratische verkaveling

Onze moderne democratie kreunt al onder een permanent opbod van belangen en belangengroepen. We gaan die democratie geen dienst verlenen met het aanpassen van het stemrecht ter organisatie van een zoveelste electorale belangengroep. We hebben geen nood aan nog meer democratische verkaveling. We hebben nood aan meer vertegenwoordiging die de verkaveling overstijgt met politiek leiderschap. Verkiezingen moeten dat leiderschap faciliteren.

Landen en deelstaten die experimenteren met de leeftijdsgrens van zestien jaar doen dat alleen voor een stemrecht, niet voor een opkomstplicht zoals in België. Als je stemmen enkel toelaat, kunnen politiek bewuste zestienjarigen zichzelf en hun ouders tot politieke participatie motiveren. Als je stemmen feitelijk verplicht, zet je de deur open voor manipulatie van een bevolkingsgroep die daarvoor kwetsbaar is.

Natuurlijk is elke leeftijdsgrens relatief, of die nu achttien jaar is of lager. Tot diep in de twintigste eeuw was de stemgerechtigde leeftijd in België trouwens eenentwintig jaar. Maar achter elke leeftijdsgrens steekt geen arbitraire discriminatie, maar het diepe besef dat stemrecht tegelijkertijd het voorrecht en de verplichting is van het burgerschap dat in elke democratie moet verdiend worden.

Democratie is open in haar eindbestemming. Haar succes is afhankelijk van de verantwoordelijkheid en de moraliteit van de participanten in het democratische proces, de kiezers inbegrepen. Precies daarom is democratie voor volwassenen.

Weergave van column in Trends, geschreven in eigen naam.